“Shkodra dashnorja e shekujve! Shkodra, Shkodra dashnorja e qiellit të kaltër! Shkodra dashnorja e maleve të hjedhta, lumenjve të cemtë e liqenit andërrtar, në të cilin në mëngjeze të kullueta lan hijen e vet” (Migjeni)

Jeta dhe formimi

Migjeni (Millosh Gjergj Nikolla), poet dhe prozator i madh i letrave shqipe, u lind në Shkodër, ku mori edhe mësimet e para. Shkollën qytetëse e kreu në Tivar, ndërsa në vitet 1929–1933 ndoqi Seminarin Teologjik të Manastirit. Pas kthimit në Shqipëri, punoi si mësues në Vrakë dhe në Pukë, periudhë gjatë së cilës nisi edhe krijimtarinë e tij letrare.

Shkrimet e para i botoi më 1934 në revista si “Illyria” dhe “Bota e re”. Në vitin 1936, poezitë e tij u përmblodhën në librin “Vargjet e lira”, por censura e kohës nuk e lejoi të qarkullonte. I sëmurë nga mushkëritë, ai shkoi në Itali për kurim, por më 26 gusht 1938 ndërroi jetë në një sanatorium pranë Torinos, vetëm 27 vjeç.

Eshtrat e tij u sollën në Shqipëri më 1956, ndërsa një vit më vonë iu dha titulli i lartë “Mësues i Popullit”. Sot, Teatri profesionist i Shkodrës mban emrin Teatri “Migjeni”, ndërsa një bust i tij qëndron në sheshin para këtij institucioni.

Krijimtaria dhe veprat

Migjeni la pas një trashëgimi letrare të fuqishme, e cila u botua e plotë pas çlirimit të vendit. Vepra e tij është përmbledhur disa herë: më 1954 nga Gjovalin Luka, më 1957 nga Skënder Luarasi dhe ribotuar në 1961. Më vonë, krijimtaria e tij është botuar disa herë në Tiranë dhe Prishtinë.

Dy shtyllat kryesore të veprës së tij janë:

“Vargjet e lira”, përmbledhja poetike që revolucionarizoi mendimin letrar, duke sjellë frymë kritike dhe universale. “Novelat e qytetit të veriut”, përmbledhje prozash, botuar pas vdekjes, ku pasqyrohet mjerimi, absurditeti dhe shpresat e njerëzve të thjeshtë.

Ndër poezitë më të njohura janë: “Të birtë e shekullit të ri”, “Recital i malësorit”, “Kanga e rinisë”, “Poema e mjerimit”, “Kanga skandaloze”. Në prozë spikasin: “Luli i vocërr”, “Zeneli”, “Legjenda e misrit”, “Mollë e ndalueme”, “Të çelen arkapijat”.

Temat dhe mesazhi

Migjeni solli një risi të fortë në letërsinë shqipe, duke i dhënë zë shtresave të varfra, revoltës së tyre ndaj padrejtësisë dhe dëshirës për një botë më të drejtë. Ai nuk ishte vetëm poet, por një misionar shoqëror, i cili denoncoi varfërinë, absurditetin e zakoneve të prapambetura dhe mungesën e dinjitetit njerëzor.

Gruaja shqiptare zë një vend qendror në veprën e tij. Në proza si “Të çelen arkapijat” apo “Qershijat”, ai pasqyroi dramat e grave të varfra, të poshtëruara dhe të shfrytëzuara, duke nxjerrë në pah nevojën për liri dhe dinjitet.

Vlerësimi dhe ndikimi

Qysh herët, kritika e vlerësoi Migjenin si një “fenomen uragan” dhe poet “flamurtar” që shkëputi letërsinë nga tradicionalizmi, duke e hapur drejt modernitetit dhe tipareve universale.

Studiues të shumtë i janë kushtuar veprës së tij, si Arshi Pipa, Moikom Zeqo, Nasho Jorgaqi, Behar Gjoka, Alfred Uçi etj. Sipas Moikom Zeqos, Migjeni ishte poet “pa paraardhës dhe pa pasardhës”, një figurë e veçantë e letërsisë shqipe që mbetet aktuale edhe sot.

Trashëgimia

Përkthyer në disa gjuhë të huaja, Migjeni mbetet një prej figurave më të rëndësishme të kulturës kombëtare. Ai i dha letërsisë shqipe një dimension kritik, humanist dhe vizionar. Shkodra, qyteti i lindjes dhe frymëzimit të tij, e ka të gdhendur emrin e Migjenit në zemër të historisë dhe kulturës së saj.

Ky artikull është përgatitur nga Shkodra Zone, si një homazh për një nga figurat më të shquara që lindi ky qytet: Migjeni, dashnori i shekujve dhe poeti i njerëzve të thjeshtë.