Duke lëvizur me biçikletë nëpër rrugicat e Shkodrës, ndjesia është e papërshkrueshme: një përzierje lirie, force, sakrifice dhe qëndrese që i ka mbijetuar kohëve. Ky qytet nuk është thjesht një vendbanim, por një kujtesë e gjallë. Çdo pedalim përmes lagjeve të tij është një përqafim me historinë.

Nëse duam të kuptojmë si ishte Shkodra dikur, nuk mund të mos përmendim emrin e një prej njerëzve më të përkushtuar ndaj kësaj trashëgimie: mësuesin dhe studiuesin Gjush Sheldija. Ai ka shënjuar me përpikmëri dhe pasion historinë e 31 lagjeve të vjetra të Shkodrës, duke i kthyer ato në një udhëtim të paharruar për cilindo që kërkon të prekë me mendje dhe zemër kohët e shkuara.

31 Lagje, një identitet

Lista e lagjeve të përshkruara nga Sheldija është e gjatë, por secila prej tyre bart një histori, një rrëfim, një kujtim të gjallë. Ato janë:

Ajasma, Arra e Madhe, Ballabane, Badra, Bahçallëku, Dudasi, Dërguti, Draçini, Lagja e Re, Gjuhadoli, Has-Hoti, Hasan Riza, Kirasi, Lekaj, Lugu-Çezme, Maxharej, Ndocej, 28 Nanduer, Parruca, Perashi i Sipërm, Perashi i Poshtëm, Qafa, Rusi i Madh, Rusi i Vogël, Rusi i Naltë, Serreqi, Skanderbegu, Shaban-Efendi, Tepe, Tophana, Tej-Bune.

Sheldija i fton vizitorët që udhëtimin ta nisin nga Bahçallëku, një lagje me rrënjë të thella në historinë urbane të qytetit. Aty, rruga të çon drejt Qafës, ku dikur ngriheshin muret e Shtëpisë së Vezirit, të cilat sot nuk ekzistojnë më, por ruhen në memorien historike të qytetit.

Në Kodra e Pashës, sipas Sheldisë, ndodhej Tyrbja e Çengelave, një monument i hershëm fetar. Ndërsa më në jug të qytetit, shtrihej lagjja Tabakë, e njohur për një ngjarje të pazakontë: luftën mes Terzive dhe Tabakëve, të zhvilluar më 8 shtator 1736, ditën e dielë, në Pazarin e Shkodrës. Ngjarje kjo që i përket kujtesës kolektive të një qyteti që ka ditur të ngrihet mbi historinë e vet.

Ajasma, Xhamia e Plumbi dhe dokumenti i Pal Ëngjëllit

Një tjetër pikë kyçe në rrëfimin e Sheldisë është lagjja Ajasëm, ku ndodhet Xhamia e famshme e Plumbit. Kjo lagje përmendet në një dokument të rëndësishëm të Pal Ëngjëllit që daton në vitin 1464, një nga dëshmitë më të hershme të organizimit urban të Shkodrës dhe të pranishmërisë së saj në skenën historike të kohës.

Ndërkohë, në kodrën Tepe, edhe sot mund të shihen kazerma të ndërtuara nga ushtria osmane në vitin 1912, një tjetër dëshmi fizike e ngjarjeve që kanë kaluar mbi këtë qytet.

Kujtimi që jeton përmes fjalës

Sot, një pjesë e këtyre lagjeve janë zhdukur, transformuar apo thjesht harruar. Gjurmët e tyre ruhen vetëm në fotografi të vjetra, në dorëshkrime apo në rrëfimet e brezit të vjetër. Por falë përkushtimit të njerëzve si Gjush Sheldija, kujtesa e qytetit nuk është zhdukur. Ajo gjallon, frymon dhe i flet çdo vizitori që dëshiron të kuptojë thelbin e Shkodrës.

Ky është një thesar që nuk duhet të humbasë. E për të mos u humbur, duhet jo vetëm të dokumentohet, por edhe të përjetohet. Dhe një nga mënyrat më autentike për ta bërë këtë, është me biçikletë, duke ndjekur hapat e historisë në çdo rrugicë e qoshe të qytetit.