Një jetë e tërë në shërbim të historisë, identitetit dhe trashëgimisë kulturore

Skënder Anamali (1921–1996), një nga figurat më të ndritura të arkeologjisë shqiptare, lindi më 5 maj 1921 në Shkodër. Një qytet me rrënjë të thella historike që, ndoshta, ndikoi edhe në rrugëtimin e tij jetësor si studiues i pasionuar i së kaluarës shqiptare.

Pas përfundimit të shkollës së mesme në vendlindje, Anamali ndoqi studimet e larta në Fakultetin e Filozofisë dhe Letërsisë në Universitetin e Padovës, Itali. Në vitin 1947, ai nisi punën si arkeolog në Institutin e Shkencave në Tiranë dhe një vit më pas, së bashku me Hasan Cekën, themeluan muzeun e parë arkeologjik në Shqipëri.

Kontributi i tij është i palëkundur në formësimin e arkeologjisë si disiplinë shkencore në Shqipëri. Me pasionin për gërmimet në terren dhe studimet shkencore, ai mbështeti tezën se shqiptarët janë pasardhësit e drejtpërdrejtë të ilirëve – një ide themelore për historinë dhe identitetin kombëtar.

Gërmime nga Amantia në Shurdhah, nga Kruja në Shkodër

Veprimtaria e tij kërkimore ka qenë e jashtëzakonshme dhe e shtrirë në shumë site arkeologjike: nga Amantia në Apoloni e Durrës, në varrezën mesjetare të Krujës, në bazilikën e Linit dhe kalanë e Pogradecit. Në Ballsh, Stelush, Bukël, Kalldrunit dhe sidomos në Shurdhah dhe Shkodër, Anamali ka lënë gjurmë të pashlyeshme.

Në zonën e Shkodrës, veçanërisht në bashkëpunim me Hëna Spahiun dhe të tjerë studiues, ai kontribuoi për ndriçimin e kulturës së Komanit – një periudhë kyçe për të kuptuar vazhdimësinë iliro-shqiptare. Gërmimet në ishullin e Shurdhahut (Sardës), si dhe në lagjen “Tabakë” në Shkodrën antike, zbuluan ndërtesa romake me mure mjeshtërisht të punuara dhe mozaikë, që dëshmojnë për një qytet të zhvilluar ekonomikisht dhe kulturalisht.

Studiues i palodhur dhe autor i dhjetëra veprave

Skënder Anamali ishte një autor prolific, me afro 70 artikuj dhe studime të botuara në Shqipëri dhe jashtë saj. Botimet e tij përfshijnë vepra me vlera të jashtëzakonshme si: “Mosaiques De L’Albanie”, “Përmbledhje artikujsh arkeologjikë për historinë e lashtë të Shqipërisë”, “Stoli arbnore”, “Arkeologjia dhe bujqësia”, “Kruja dhe monumentet e saj” dhe shumë të tjera.

Ai ishte bashkautor në vëllime themelore si “Historia e Shqipërisë” dhe “Historia e popullit shqiptar”, si dhe bashkëredaktor i “Korpusit të mbishkrimeve latine në Shqipëri”. Në vitin 1965 botoi “Ilirët dhe Iliria tek autorët antikë”, një punim që ruan ende sot rëndësinë e tij në fushën e historisë antike.

Për kontributin e tij, Anamali ishte anëtar i “Shoqatës Ndërkombëtare për Epigrafi Greke dhe Latine” me seli në Paris.

Trashëgimia që jeton

Skënder Anamali u nda nga jeta më 21 prill 1996, duke lënë pas një trashëgimi të pasur intelektuale e shkencore. Në nderim të kontributit të tij, një rrugë në qytetin e Shkodrës mban emrin e tij.

Figura e tij vazhdon të mbetet një referencë e pashmangshme për arkeologjinë shqiptare dhe për të gjithë ata që kërkojnë të kuptojnë rrënjët e identitetit tonë kombëtar.