Ishte mesi i viteve ’80 të shekullit të XIX. Po bëhej një dasëm dhe si ahengxhij, ishin ftuar më të mirët natyrisht. Në mes tyre edhe Hila i Files. 

“Pse i thojnë kështu?” – pyeti një djalë i ri shokun që kishte pranë.

– Hila ka lindur në Berdicë , por meqë baba e ka lanë të vogel e të vorfën, e ema, Filja, erdhi në Shkodër dhe i qëndroi të birit pranë. 

Ç’zë të bukur që ka! Kam dëgjuar se është fejuar më në fund.

– Po, Danushë e ka emrin.

– Kam dëgjuar se i ka bërë një këngë por nuk e di a do ta këndoje sonte.

– T’ja kerkojmë! – thotë një tjetër

– Jo, ne jemi të rinj ende, ka të tjerë këtu.

Ahengu ndërkohë vazhdon…

– Si i krijon fjalët? -pyet përsëri djaloshi kureshtar.

– E kam parë një ditë në oborrin e shtëpisë së vet. Kishte marrë një shkop dhe bënte disa shenja, që mesa duket i ka shpikur vetë. Me to krijon fjalët, që i mëson përmendësh e mandej ia tregon Palokë Kurtit. Ai i bën meloditë. 

Sikur t’i dëgjonin dëshirat e të rinjve, të pranishmit i kërkuan Hilës të kendojë këngën e të fejuares së tij. Hila zihet ngushtë, nguron pak por në fund e pranon kërkesën e tyre.

“Unë kam bërë vetëm fjalët” – u thotë ai, “kurse melodinë e ka bërë Palokë Kurti”.

Pastaj bëhet gadi të fillojë, këndon dy këngë të tjera, si për të ngrohur zërin, pastaj bën pak pushim. Në dhomë ka qetësi të plotë. Të gjithë kanë drejtuar vështrimin nga Hila i Files dhe presin me pa durim që ai të fillojë. Një këngë e re është një ngjarje e re për qytetin dhe për ndjekësit e shumtë të saj, prandaj të gjithë presin me padurim. Shokët e ahengut bëhen gadi të fillojnë, në pritje të një shenje nga Hila, ndërsa ai shikon nga të tjerët, u bën me dorë shokëve dhe fillon të këndojë këngën ”Të due mbi gjthkënd”: 

”Jar të due, mori të due,

të due mbi gjithkënd”. 

Të pranishmit kanë ngritur veshët dhe qëndrojnë të heshtur, me sytë e ngulur drejtë Hilës, sikur duan të përpijnë çdo fjalë të këngës, çdo tingull të melodisë së saj të bukur dhe të mësojnë prej tyre se si e kanë krijuar këtë këngë, çfarë i ka shtyrë ata për t’i kënduar kaq me ndjenjë, vajzës së bukur. Dhe ndërsa Hila me zërin e ëmbël dhe të ngrohtë vazhdon gjithnjë e më me afsh të këndojë strofat e këngës një pas një, të gjithëve sikur u del përpara fytyra e bukur e tërheqëse e vajzës, kur dëgjojnë nga goja e Hilës: 

”Në faqe t’ban hije qerpiku,

Vetullat saj ranë në ballë,

Se për ty lutet ashiku,

Që ban rreze n’nji mahallë”. 

Tingujt e ngrohtë e të ëmbël të kësaj kënge të re, pushtojnë gjithë qënien e të pranishmëve. ”Sa bukur !” dëgjohen përshpëritje të lehta në veshët e njeri-tjetrit . ”U kënaqem”!

Këngës ndërkohë po i vinte fundi. 

”Të kam zgjedhë ndër lule tjera,

E në bash t’zamanit je,

Jasemin moj të vjen era,

Ti je lulja e luleve”. 

“Të lumtë, të lumtë” dëgjohen zërat entuziastë. Hila ndizet edhe më shumë. Vazhdon të këndojë këngë të tjera. Këndon me zjarr, si rrallë ndonjëherë. Nuk di të pushojë deri në mëngjes kur zbardhi dita e re. 

Kalon një muaj, përsëri dasëm. Këtë rrallë në njërën nga lagjet e Shkodrës dhe pikërisht në Tepe. Hila i Files së bashku me Ndrekë Dainë (Topçinë) venë rrugës për tek shtëpia ku bëhej dasma. U dalin në pritë tre vetë! 

“Largohu, Hilë, nuk e kemi me ty por me Ndrekën”.

Hila e dinte ngjarjen. Ndreka ishte grindur para disa ditësh në nje kafe me njërin prej tyre.

“Përderisa jemi bashkë, e keni edhe me mu përndryshe na hapni rrugën” – u drejtohet Hila dhe menjëherë nxjerr koburen. 

Kërcet pushka. Vriten dy prej tyre dhe personi i mbetur duke mos pasur rrugë tjetër, largohet menjëherë. Hila dhe Ndreka dalin nga vendi ku ishin fshehur dhe vrapojnë drejtë shtëpisë më të afërt të Tepes. Të maskuar e të veshur ndryshe, Hila me Ndrekën ja dalin të largohen nga Tepja dhe me një barkë të shkonin në anën tjetër të liqenit të Shkodrës. Hila në fillim qëndroi në Tivar kurse Ndreka shkoi edhe më larg. Hila herë pas here shkonte në Virpazar për të qënë më afër Shkodrës. 

Hila mërzitej shumë. Ndodhej larg qytetit të tij të dashur e të ”ndaluar”. Larg shokëve e miqve të shumtë dhe larg gëzimeve të shpeshta me ta kur këndonin së bashku këngët e bukura popullore që në shumicën e rasteve, ata vetë i kishin krijuar. Ai vazhdimisht ndjente dhembje se ndodhej larg vajzës së tij të dashur, me të cilën sapo ishte fejuar. Ky realitet i trishtë e dërrmonte atë. E ndiente veten krejt të humbur e të braktisur. Disa herë i kishte ardhur fjala nga i ati i vajzës për të vendosur nëse do të kthehej apo jo , disa herë ky i kishte dërguar fjalë se patjetër do të kthehej në Shkodër e do të martohej me Danushën por kushti që i kishin vënë për të mos u kthyer më, e pengonte atë. Ditët e muajt kalonin e megjithatë atë e mbante gjallë shpresa se një ditë do të kthehej. ”Qoftë sa më e afërt ajo ditë” uronte me vete gjithnjë ai. 

Por kaloi nje vit, kaluan dy. Përpjekjet e shokëve e miqve të tij në Shkodër nuk po arrinin asgjë. Mërzia po i shtohej gjithnjë e më tepër. Mendjen e kishte vetëm tek ajo. I çonte fjalë që ta priste, por nga frika se do të mbetej pa të, një ditë i lindi një mendim. Shpirti i tij prej artisti, i nxitur nga fantazia e tij e shqetësuar, nuk mund të rrinte në qetësi. I zienin përbrënda ndjenja të fuqishme e i vlonte dëshira për t’i dërguar të fejuarës një kërkesë të fortë dhe këtë mund ta bënte vetëm me këngë… Kërkon i shqetësuar, sillet rrotull oborrit të shtëpisë, merr shkopin dhe… diçka shënon në tokë pastaj e fshinë sërish. Kujton ngjarjen që e detyroi të largohej, shkruan përsëri e me zë shqipton vargun e parë: 

‘‘Në zaman t’njasaj furie” dhe menjeherë pas këtyre fjalëve vazhdon:

“Deshta me dalë me tretë,

Fjala jote moj hyrie,

Më ndali vetë”.

Sytë i ndritën e gjaku filloi t’i rridhte fort nëpër deje. Kjo strofë ju duk se shprehte mirë gjendjen e tij. Vërtetë kishte qenë furi ngjarja e asaj nate kur ai ishte detyruar të largohej e ndoshta duhej të shkonte larg, si shoku i tij por e kishte ”ndaluar” ajo. E kapi një trishtim i thellë, për një çast mbeti, nuk mundi të vazhdonte. Megjithatë më e fortë doli kënaqësia që po i jepte kjo punë e bukur, e nisur për së mbari. Prandaj goja ju lehtësua, fjalët filluan t’i dilnin me një lirshmëri të atillë që nuk po e kuptonte as vetë: 

”Ta dijsh hallin që kam,

Ta dijsh se s’la pa t’marrë”. 

E përsëriti prej fillimit dhe ndjeu një kënaqësi të madhe. ”Mire, më duket se diçka po del” – përshpëriti me vete. Ishte një premtim që e kishte menduar sa e sa herë në heshtjen e padepërtueshme në dhimbjen e mbyllur e të egër që kalonte çdo ditë. Fjala po i merrte zjarr. E vazhdoi më me afsh premtimin e tij: 

”Ta dijsh, moj bukuri,

Se prej fjalet nuk të dal,

Ndonëse më dole jallanxhi,

Unë rashë në hall”. 

Dhe përsëri mendon me vete: ”Ja i premtove se nuk do ti dalësh fjalet, po ajo? Nuk i dihet. Unë duhet t’i lutem të ma mbajë fjalën e dhënë”. 

Prandaj vijon më tej: 

”Kqyr ku erdh përsëri zamani,

Behari vjen tue dal,

Të lutem o moj sulltaneshë,

Të më rrish në fjalë”. 

Dhe përsëri refreni i bukur, por pak i trishtueshëm. Fjalën ”ta dijsh” e shprehë me zë më të përmallshëm dhe përsëri bie në dëshpërim. I ngjau se koka po i ndizej e po i merrte flakë, se gjendja në të cilën ishte futur nuk kishte rrugëdalje. E përshkoi në gjithë qënien e tij një ndjenjë shtypëse. Zemra iu mblodh plot dhimbje që e bëri të dridhej të tërin. Ndërkaq i dolën fjalët e përmallshme: 

“Unë i mjeri, unë i ngrahti,

Jeremi mu ba kjo jetë,

Kurrë për mue nuk do t’vij fati,

S’di ka me dalë, me tretë”. 

Iu duk për një çast se po fillonte një aventurë e re mbas asaj që e kishte ndërprerë, por jo. Ai e ka vendosur se nuk do të shkojë më larg. Kujton orët e shumta kur rrinte në majë të shkëmbit të Virpazarit, atje ku të tjerët me zor hipnin dhe nga ku hidhte vështrimin thellë për të parë të paktën malet që rrethojnë qytetin e tij, Shkodrën, andej nga ndodhet ajo, dashuria e tij e madhe. 

E mendon mbylljen me fjalët: 

”E gjithë dynjaja e mori vesht,

se unë ty moj due me të marrë,

do t’baj rixha tyt et moj sulltaneshë”. 

Pa i shkuar aspak ndër mend se vitet e gjata të qëndrimit të tij larg saj në mërgim do ta bënin të pamundur bashkimin me të… Një ditë vijnë shokët për ta parë dhe ndër ta edhe Palokë Kurti. 

“Ma ndëgjo njikët vjershë Palokë” – i thotë Hila. 

Paloka e shkruan ashtu siç i tha Hila, bën ndonjë ndryshim në praninë e tij. Kur kthehet në Shkodër, i kushton shumë vëmendje. E ka të qartë dramën e Hilës, prandaj e shpreh aq bukur në këngën monument ”Ta dijsh” ose siç e njohin një pjesë e madhe me titullin: ”Në zaman t’njasaj furie”.